Görmüş geçirmiş kişiye ne denir ?

Görmüş Geçirmiş Kişiye Ne Denir? Deneyimin Siyaseti Üzerine Bir İnceleme

“Güç, yalnızca iktidarda değil; yaşanmışlıkta da birikir.”

Bir siyaset bilimci olarak, toplumsal düzenin arkasındaki görünmez deneyim ağlarını, iktidarın günlük hayatta nasıl yeniden üretildiğini ve bireyin kendi tarihini nasıl politik bir sermayeye dönüştürdüğünü incelerim. “Görmüş geçirmiş kişi” ifadesi, Türkçe’de hem saygı hem mesafe içerir; hem hayranlık hem de ihtiyat barındırır. Bu yazıda, o deyimi bir sosyo-politik metafor olarak okuyacağız: iktidarın, kurumların ve ideolojinin insan üzerindeki izleriyle yoğrulmuş bir kimlik olarak.

Görmüş Geçirmişlik: Deneyimin Politik Sermayesi

“Görmüş geçirmiş kişi”, yalnızca yaş almış biri değildir; o, sistemin içinden geçmiş, kurumların dilini çözmüş, iktidarın işleyişini sezgisel olarak bilen kişidir.

Siyaset bilimi açısından bu kişi, “deneyim üzerinden meşruiyet” üretir. Max Weber’in karizmatik, geleneksel ve yasal otorite ayrımında, “görmüş geçirmişlik” karizmatik deneyimin toplumsal versiyonudur: bilgiyle değil, yaşanmışlıkla meşru hale gelir.

Bu kişiler, toplumun geçirdiği dönüşümleri bedenlerinde taşırlar.

12 Eylül’ü görmüş bir öğretmen, 90’lar medyasını yaşamış bir gazeteci, pandemi döneminde çalışan bir doktor…

Her biri, kurumların, ideolojilerin ve iktidar biçimlerinin izlerini taşır.

Bu yüzden “görmüş geçirmiş kişi” tanımı, aynı zamanda politik hafızanın bireysel versiyonudur.

İktidarın Hafızası: Kurumlar ve Yaşanmışlık

Her toplum, kendi kurumlarının “görmüş geçirmiş” aktörleriyle var olur.

Bir bürokratın deneyimi, bir yurttaşın sabrı, bir öğretmenin sessizliği — bunlar, kurumsal hafızanın parçalardır.

Siyaset bilimi, bu birikmiş deneyimi genellikle “devlet aklı” olarak tanımlar; ancak aslında bu, insanların kolektif görmüşlüğüdür.

Görmüş geçirmiş birey, sistemin hem mağduru hem tanığı, hem üreticisi hem de eleştirmenidir.

Bu noktada şu soruyu sormak gerekir:

“Görmüş geçirmiş olmak, iktidara karşı direnç mi kazandırır, yoksa onun dilini içselleştirmek midir?”

Belki de cevap, her iki uç arasında, gri bir alanda gizlidir.

Erkeklerin Stratejik Hafızası, Kadınların İlişkisel Dayanıklılığı

Toplumsal cinsiyet perspektifinden bakıldığında, “görmüş geçirmiş” olmanın anlamı farklılaşır.

Erkeklerin siyasal kültürdeki deneyimi genellikle stratejik bir biçimde inşa edilir: güç ilişkilerini okumak, kazanmak, yönetmek ve korumak üzerine kurulu bir hafızadır.

Kadınların deneyimi ise daha demokratik, ilişkisel ve dönüştürücü nitelik taşır.

Erkek “görmüş geçirmiş” kişi, sistemin nasıl işlediğini bilir; kadın “görmüş geçirmiş” kişi, sistemin nasıl değiştirilebileceğini hisseder.

Bu fark, siyasal katılım biçimlerine de yansır:

Kadınlar dayanışma, ağ kurma ve ortak deneyim paylaşımıyla güçlenirken; erkekler strateji, temsil ve karar mekanizmaları üzerinden güç elde ederler.

Her iki deneyim de “görmüş geçirmişlik”tir; ancak biri iktidarı yeniden üretir, diğeri iktidarı sorgular.

İdeoloji, Deneyimi Nasıl Şekillendirir?

Her ideoloji, kendi “görmüş geçirmişlerini” yaratır.

Milliyetçi bir anlatıda bu kişi, vatanın çilesini çekmiş “kahraman”dır.

Sol ideolojide, mücadele deneyimiyle yoğrulmuş “devrimci bilince sahip birey”dir.

Liberal anlatılarda ise, sistemin içinden geçip ayakta kalmış “akıllı birey”dir.

Bu çeşitlilik, “görmüş geçirmiş” olmanın ideolojik olarak nötr olmadığını gösterir.

Deneyim, her zaman bir anlatı biçimiyle anlam kazanır; kimin deneyimi meşru sayılıyorsa, iktidar da oradadır.

Vatandaşlık ve Deneyimin Demokratik Potansiyeli

Modern demokrasiler, “görmüş geçirmiş” yurttaşlara ihtiyaç duyar.

Çünkü deneyim, oy vermenin ötesinde bir farkındalık yaratır:

“Devlet nasıl işler, haklar nasıl korunur, güç nasıl sınırlandırılır?”

Bu soruları sorabilen birey, artık sadece seçmen değil, siyasal özne hâline gelir.

Ancak demokrasinin krizi de tam burada başlar:

Bireyler deneyim kazandıkça, sistemin sınırlarını da daha iyi görürler.

Bu noktada şu soruyu sormak gerekir:

“Görmüş geçirmiş bir toplum, hâlâ umut edebilir mi?”

Sonuç: Görmüş Geçmişliğin Siyaseti

“Görmüş geçirmiş kişiye ne denir?”

Belki bilge, belki yorgun, belki de dirençli…

Ama siyaset biliminin dilinde, o kişiye “deneyim taşıyıcısı” denir.

O, ideolojilerle biçimlenmiş bir birey değil; ideolojilerin içinden geçmiş, onları çözümlemiş bir tanıktır.

Bir toplum, bu tanıkların birikimiyle olgunlaşır; tıpkı bir devletin geçmiş krizlerden öğrenmesi gibi.

Görmüş geçirmiş kişi, aslında demokrasinin hafızasıdır.

Şimdi siz okuyuculara bir soru:

Sizce “görmüş geçirmiş” olmak bilgelik midir, yoksa yorgunluk?

Yorumlarda tartışalım — belki de siyaset, en çok bu sorularda saklıdır.

Kaynakça

• Weber, M. (1978). Economy and Society. University of California Press.
• Arendt, H. (1958). The Human Condition. University of Chicago Press.
• Foucault, M. (1980). Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings. Pantheon Books.
• Butler, J. (1997). The Psychic Life of Power. Stanford University Press.